Jak sprawdzić czy niemowlę dobrze słyszy?

Słuch to jeden z najważniejszych zmysłów w życiu człowieka. Umożliwia prawidłowy rozwój mowy, interakcje z rówieśnikami i edukację. Niestety niektóre dzieci rodzą się z wadą słuchu lub nabywają ją w późniejszym wieku. Jak szybko należy rozpoznać to zaburzenie, aby zapobiec odległym skutkom? Jak sprawdzić słuch niemowlaka? Co może być przyczyną upośledzenia słyszenia i jak prawidłowo dbać o higienę uszu?

Jak rozwija się słuch u noworodka?

W prawidłowych warunkach dzieci rodzą się z już wykształconym słuchem. Tak naprawdę słyszą, będąc jeszcze w łonie matki. To dlatego po urodzeniu noworodek tak szybko uspokaja się ułożony na klatce piersiowej matki – słyszy bicie jej serca, czyli dźwięk, który jest mu znany. Po porodzie (standardowo w drugim dniu życia, kiedy mamy pewność, że uszy noworodka nie są zatkane mazią płodową), każde dziecko w Polsce ma wykonywane przesiewowe badanie słuchu. Wynik nieprawidłowy nie daje jeszcze absolutnej pewności o wadzie słuchu i wymaga wykonania badania weryfikującego. Z kolei wynik prawidłowy nie powinien usypiać naszej czujności, ponieważ problemy ze słuchem mogą wystąpić na każdym etapie rozwoju dziecka.

Maksymalnie szybkie wychwycenie uszkodzenia słuchu jest kluczowe, bo pierwsze miesiące życia to tzw. złoty okres rozwoju mowy. W tym czasie niemowlę poznaje dźwięki, a jego mózg przygotowuje się do rozpoczęcia mówienia. Wada zdiagnozowana i skorygowana w pierwszych 6 miesiącach życia z dużym prawdopodobieństwem nie wpłynie na zaburzenie rozwoju mowy. Jeśli jednak nie rozpoznamy jej w ciągu pierwszego roku po urodzeniu, niekorzystnych skutków nie da się już odwrócić.

Jak sprawdzić, czy niemowlę słyszy?

W zależności od wieku dziecka reakcja na bodźce słuchowe będzie inna. Warto znać prawidłowy schemat reagowania i obserwować swojego syna lub córkę. Gdy mamy jakiekolwiek wątpliwości, należy je skonsultować z lekarzem.

Jak zatem sprawdzić, czy dziecko słyszy? Noworodek reaguje na głośne dźwięki, np. klaśnięcie lub hałas wywołany upadkiem jakiegoś przedmiotu. Do prawidłowych objawów słyszenia w pierwszych kilku miesięcy życia należy przerwanie ssania, odwrócenie oczu i głowy w kierunku źródła odgłosu, wybudzenie z płytkiego snu, zamknięcie lub zaciśnięcie powiek (tzw. odruch uszno-powiekowy) bądź odruch Moro (tzw. odruch przestrachu i obejmowania).

Od 4 miesiąca życia dziecko reaguje na intonacje głosu rodziców, a około 6 miesiąca zaczyna gaworzyć, czyli celowo tworzyć i wielokrotnie powtarzać pewne dźwięki. Gaworzenie nie występuje u dzieci niesłyszących. W 7-9 miesiącu roku życia dziecko rozumie emocje w wypowiedziach dorosłych i podąża za dźwiękiem. W kolejnych miesiącach wskazuje na przedmioty zgodnie z poleceniem, świadomie powtarza sylaby, a po ukończeniu 1 roku życia zaczyna wypowiadać pierwsze wyrazy, co utwierdza nas w przekonaniu, że prawidłowo słyszy. Należy jednak pamiętać, że każde dziecko ma swoje indywidualne tempo rozwoju.

Kluczowym elementem stymulacji rozwoju słuchu niemowlaka jest po prostu jak najczęstsze mówienie do niego. Najlepiej ze zmienną intonacją głosu i mimiką twarzy. Pomocne są także zabawki wydające różne dźwięki, chociaż nigdy nie zastąpią interakcji z bliskimi.

Zaburzenia słuchu u dziecka – co może być przyczyną?

Hałas – powyżej 100 decybeli jest w stanie w ciągu kilkunastu minut nawet nieodwracalnie uszkodzić słuch.
Stany zapalne ucha.
Niewłaściwa higiena uszu – gromadzenie się woskowiny może prowadzić do utworzenia czopa woskowinowego i zatkania uch. Wskutek niewłaściwej higieny może dojść także do rozwinięcia stanu zapalnego ucha.
Powikłanie m.in. po śwince, grypie, różyczce, czy zapaleniu opon mózgowych.
Leki ototoksyczne, czyli uszkadzające słuch – są to np. antybiotyki aminoglikozydowe, makrolidowe oraz popularne leki z grupy NLPZ.
Wady wrodzone – w zdecydowanej większości wyłapywane w teście przesiewowym po urodzeniu.

Podczas każdej wizyty kontrolnej dziecka, zaplanowanej w pierwszych 2 latach jego życia, lekarz ocenia także słuch. W przypadku zaobserwowania jakichkolwiek nieprawidłowości może wystawić skierowanie do laryngologa lub audiologa celem poszerzenia diagnostyki

Prawidłowa higiena uszu u dzieci – jak o nią zadbać?

Typowym błędem w czyszczeniu uszu u dzieci jest nagminne używanie patyczków higienicznych. Upychają one woskowinę w głąb przewodu słuchowego zewnętrznego. Dodatkowo drażnienie przewodu patyczkiem zwiększa jej produkcję i może prowadzić do uszkodzenia ściany, a w skrajnych przypadkach do przebicia błony bębenkowej.

Standardowo podczas pobytu w szpitalu po urodzeniu uszy dziecka nie są czyszczone. Po powrocie do domu, podczas kąpieli woda wlewa się do ucha i je obmywa – jest to zjawisko naturalne. Nie należy się tego obawiać, ponieważ błona bębenkowa zapobiega przed dostaniem się wody do głębszych struktur ucha. Trzeba pamiętać jednak o osuszeniu uszu ręcznikiem. Jeśli ucho nadal jest brudne, można ułożyć dziecko na boku i rogiem ręcznika lub pieluchy oczyścić je.

W przypadku nagromadzenia się woskowiny można zastosować preparat do higieny uszu, który oczyści je, rozpuszczając woskowinę. Stosowany w codziennej pielęgnacji będzie też zapobiegać zatykaniu się uszu. Tego typu specjalne preparaty można stosować u dzieci już po ukończeniu 3 miesiąca życia. Z kolei preparaty przeznaczone do łagodzenia bólu ucha, infekcji i podrażnień dostępne bez recepty są przeznaczone dla dzieci powyżej 3 lat.

Powiązane artykuły:

Jak czyścić uszy niemowlakowi – właściwa pielęgnacja i jej wpływ na zdrowie >>
Ból ucha u dziecka bez gorączki >>
Hałas i niedosłuch u dzieci i dorosłych - co warto wiedzieć >>

Bibliografia:

Krukowski Z. M., Rozwój funkcji słuchowych u małego dziecka. W: red. nauk. Gałkowski T., Audiofonologia. Tom XXI, Warszawa 2002, s.23-32.
Pruszewicz A. Foniatria kliniczna. PZWL Warszawa, 1992.

Czy wiesz że... Ucho rejestruje fale dźwiękowe o częstotliwości od 20 herców do 20 tysięcy herców.

Czy wiesz że... Twój słuch zależny jest od mikroskopijnych włosków znajdujących się głęboko w uchu. Zmniejszanie się ich liczby wiąże się z pogorszeniem słuchu

Czy wiesz że... Infekcje ucha występują częściej u dzieci z uwagi na rozwój ich systemów immunologicznych oraz różnice w budowie trąbek Eustachiusza względem osób dorosłych

Czy wiesz że... Narząd słuchowy człowieka określany jest jako drugi pod względem złożoności po oku.

Czy wiesz że... Strzemiączko to najmniejsza kość w naszym ciele. Znajduje się w uchu środkowym i jest wielkości połowy ziarnka ryżu (ok. 0,28 cm długości).

Czy wiesz że... Witamina D wpływa na rozwój układu kostnego dlatego ma także wpływ na rozwój słuchu, gdyż decyduje o prawidłowym stanie kosteczek ucha wewnętrznego.

Czy wiesz że... Do aparatu słuchowego człowieka bez przerwy dociera ogromna liczba dźwięków: w ciągu 1 sekundy organizm przyjmuje prawie 120 megabajtów informacji.

Czy wiesz że... Oprócz zdolności rozpoznawania wysokości, natężenia, barwy i czasu trwania dźwięku narząd słuchu człowieka posiada zdolności określania kierunku, z którego pochodzi dźwięk.

Czy wiesz że... Nasze ucho jest zdolne do odróżnienia około 1500 oddzielnych tonów.

Czy wiesz że... Ośrodki słuchowe przetwarzające mowę znajdują się w lewej części kory słuchowej mózgu. Z kolei podczas słuchania muzyki aktywna jest prawa strona kory słuchowej.

Czy wiesz że... Dźwięki, które słyszymy mogą być dla nas przyjemne lub przykre. Różne osoby różnie reagują na ten sam dźwięk. Zależy to od budowy naszych małżowin usznych oraz wieku.

Czy wiesz że... W krajach o najwyższych i średnich dochodach co druga osoba słucha zbyt głośnej muzyki przez słuchawki. Skutkiem tego jest coraz częściej występująca utrata słuchu wśród ludzi młodych.

Czy wiesz że... Narażenie nawet przez krótkie okresy czasu na poziomy ciśnień akustycznych przekraczające 140 dB, pociąga za sobą ryzyko morfologicznego uszkodzenia ucha, zazwyczaj w postaci pęknięcia błony bębenkowej.

Czy wiesz że... O słuchu absolutnym mówimy, gdy człowiek potrafi szybko i bezbłędnie kojarzyć wysokość dźwięku z jego muzyczną nazwą, bez posługiwania się dźwiękiem wzorcowym.

Czy wiesz że... Bogate doświadczenia muzyczne z młodości sprzyjają rozwojowi słuchu absolutnego. W badaniach ankietowych okazało się, że w grupie ponad tysiąca muzyków niemal wszyscy, którzy rozpoczęli naukę muzyki przed szóstym rokiem życia, mieli słuch absolutny, lecz nie posiadał go prawie nikt z tych, którzy rozpoczęli ją po jedenastym roku życia.

Czy wiesz że... W krajach Dalekiego Wschodu słuch absolutny występuje znacznie częściej niż w obszarze kultury europejskiej (ma go ponad połowa studentów chińskich uczelni muzycznych w porównaniu z ok. 10 procentami studentów amerykańskich).

Czy wiesz że... Pierwszym aparatem słuchowym, używanym jako wzmocnienie dźwięków była tuba lub tzw „wąż słuchowy” . Tuby najczęściej wykonane były z drewna, stali lub kości (poroża) jeleni

Czy wiesz że... Nazbyt silne dźwięki mogą być groźne dla słuchu płodu. Istnieją dowody na to, że wśród dzieci narażonych w łonie matki na wysoki poziom hałasu współczynnik trwałej utraty słuchu jest wyższy od normalnego.

Czy wiesz że... Już dwudziestotrzytygodniowe płody reagują na bodźce dźwiękowe. Ograniczony jest jednak zakres częstotliwości, na które reaguje dziecko; tylko tony od średnich do niskich wywołują jakieś reakcje.

Czy wiesz że... W starożytnych Chinach hałas traktowano jako surową karę dla przestępców. Zarządzenie ministra policji Ming Ti z 211 r.p.n.e. głosiło, iż obraza najwyższego będzie karana nieprzerwanym słuchaniem piszczałek, bicia bębnów i krzyków do czasu, aż skazany padnie martwy, „bowiem jest to najbardziej męcząca śmierć, jaką ponieść może człowiek”.

Czy wiesz że... Posiadacze pełnego autentycznego słuchu absolutnego rozpoznają nazwy dźwięków w sposób spontaniczny i z łatwością, ponieważ wszystkie dźwięki są dla nich jakościowo zróżnicowane, podobnie jak kolory w widzeniu barwnym.

Czy wiesz że... Aż 1,1 mld nastolatków oraz ludzi młodych ryzykuje utratę słuchu zarówno z powodu zbyt częstego słuchania głośnej muzyki, jak i narażenia na tzw. smog akustyczny, czyli na otaczające nas wszędzie dźwięki, będące ogromnym obciążeniem dla słuchu i całego organizmu.

Czy wiesz że... Prawie co druga osoba w wieku 12-35 lat może uszkodzić słuch, gdyż zbyt często używa słuchawek połączonych z przenośnymi urządzeniami. Do uszkodzenia słuchu może dojść już po 4 minutach słuchania głośnej muzyki przez odtwarzacz muzyki, gdy nastawiony jest on na maksymalną głośność generując dźwięki o natężeniu ok. 105 dB.

Czy wiesz że... Hałas w środowisku pracy jest jednym z najczęściej występujących czynników szkodliwych i uciążliwych. Zgodnie z danymi Instytutu Medycyny Pracy corocznie odnotowywanych jest ponad 140 nowych przypadków zawodowego uszkodzenia słuchu.

Czy wiesz że... Nie wszystkie stworzenia słyszą za pomocą uszu. Macki, rożki i czułki znajdujące się w okolicach aparatów gębowych owadów, skorupiaków i ślimaków najczęściej spełniają funkcję narządów słuchu.

Czy wiesz że... Rekordzista w kategorii „najlepszy słuch” należy do rzędu motyli. To barciak większy wyczuwający ultradźwięki o częstotliwości 300 kHz. Dzięki odbieraniu wysokich dźwięków motyle komunikują się między sobą, pozostając niesłyszalnymi dla nietoperzy.

Czy wiesz że... Czułość słuchu nie idzie w parze z wielkością uszu – największe uszy w stosunku do reszty ciała ma fenek, zwany też lisem pustynnym, ale służą mu głównie do chłodzenia organizmu.

Czy wiesz że... Węże nie mają uszu, ale nie znaczy to, że są całkiem głuche. Szczątkowy aparat słuchowy znajduje się w ich kości szczękowej. Umożliwia im on słyszenie dźwięków o niskiej częstotliwości. Węże nie mogą jednak korzystać z dźwięku do komunikowania się ze sobą.

Jak sprawdzić, czy niemowlę dobrze słyszy?

Lek. Med. Irena Wojtowicz, PhD